عضلات ما با استراحت و انقباض متناوب خود، سبب حرکت اندام ها می شوند، مثلا عضلات نگهدارنده گردن با انقباض و استراحت خود، سبب حرکت گردن می شوند.
انقباض غیر ارادی عضلات را اسپاسم یا گرفتگی عضله می گویند. گاهی اوقات گرفتگی عضلات به حدی است که توسط فردی دیگر قابل مشاهده و یا قابل لمس می باشد.
گرفتگی می تواند قسمتی از عضله و یا کل آن را درگیر گند و بیشتر عضلاتی که با هم کار می کنند، همزمان درگیر شده و گرفتگی برایشان رخ می دهد.
انواع گرفتگی عضلات
1- گرفتگی واقعی :
این نوع گرفتگی، قسمتی از یک عضله و یا گروهی از عضلات را که با هم کار می کنند، در گیر می کند، مانند عضلاتی که انگشت را می سازند. بیشتر محققین علت این گرفتگی را تحریک بیش از حد عصب می دانند.
این نوع گرفتگی عضلانی، شایع ترین نوع است که در شرایط زیر رخ می دهد:
- آسیب: اسپاسم عضلانی مداوم که ممکن است به عنوان یک مکانیسم محافظ پس از یک آسیب مانند شکستگی استخوان رخ دهد. در این حالت، اسپاسم سبب محدود شدن حرکت شده و اثر آسیب وارده را کمتر می کند. آسیب عضله به تنهایی ممکن است سبب اسپاسم عضله شود.
- فعالیت شدید: هنگامی که عضلات فردی با فعالیت های شدید عادت نداشته باشد، گرفتگی عضلات برایش اتفاق می افتد، مانند گرفتگی هایی که در طول فعالیت های شدید یا بعد از آن اتفاق می افتد. سالمندانی که فعالیت های ورزشی شدید و کششی انجام می دهند، بیشتر در معرض این نوع گرفتگی عضلات می باشند.
- گرفتگی عضلات در حالت استراحت : این نوع گرفتگی عضلات بیشتر در سالمندان شایع است، اما در هر سنی ممکن است رخ دهد، حتی در کودکی. این گرفتگی بیشتر در طول شب رخ می دهد و خیلی خطرناک نیست، اما می تواند سبب اختلال در خواب شبانه شود (معمولا به عنوان گرفتگی شبانه شناخته می شود) و ممکن است چند بار در طی یک شب و یا چند شب در طی یک هفته رخ دهد.
- از دست دادن آب بدن : گاهی گرفتگی عضلات به سبب از دست دادن آب بدن، به صورت عرق کردن در طی فعالیت های ورزشی شدید یا در اثر گرما رخ می دهد. این نوع گرفتگی معمولا در هوای گرم اتفاق می افتد و می تواند جزء علایم اولیه گرمازدگی باشد.
استفاده از داروهای مدر (افزایش دهنده ادرار) و کم نوشیدن مایعات می تواند سبب گرفتگی عضلانی مخصوصا در سالمندان شود
- کلسیم و منیزیم خون : کاهش کلسیم یا منیزیم، به طور مستقیم سبب تحریک پذیری بالای عصب و تحریک عضله می شود. این نوع گرفتگی بیشتر در سالمندان تجربه می شود و یا برای بعضی زنان در طول دوران بارداری اتفاق می افتد. کمبود کلسیم و منیزیم در خانم های باردار بسیار شایع است و باید تحت نظر پزشک، از مکمل های آنها در رژیم غذایی خود استفاده کنند.
کمبود کلسیم در موارد زیر وجود دارد:
*مصرف داروهای دیورتیک (ادرار آور)
*استفراغ بیش از حد
*کمبود کلسیم و منیزیم در رژیم غذایی : کمبود پتاسیم که سبب ضعف عضلانی می شود، جذب ناکافی کلسیم به دلیل کمبود ویتامین D
*عملکرد ضعیف غدد پاراتیروئید (غدد کوچکی در گردن که تنظیم و تعادل کلسیم را به عهده دارند)
- کزاز : در بیماری کزاز، همه سلول های عصبی در بدن فعال می شوند. این واکنش سبب اسپاسم یا گرفتگی عضلانی در سراسر بدن می شود. نام کزاز از اثر سم کزاز در اعصاب مشتق شده است.
درد گردن
2- گرفتگی های دیستونیک:
این نوع گرفتگی بیشتر در عضلات پلک، فک و گردن اتفاق می افتد و یا ممکن است برای دست و پا در طول انجام فعالیت های تکراری مثل نوشتن، تایپ کردن و ... اتفاق بیفتد. این گرفتگی به دلیل خستگی عضلانی می باشد و شایع نیست.
درمان و جلوگیری از گرفتگی عضلات
هنگام گرفتگی عضلات می توانید با انجام کارهایی از درد و عوارض ناشی از آن بکاهید. کارهایی مانند ماساژ محل گرفتگی، کشش آن محل، یخ گذاشتن روی محل گرفتگی، گرم کردن محل گرفتگی و یا دوش گرفتن.
برای کاهش احتمال ابتلا به گرفتگی های عضلانی به نکات زیر توجه کنید :
- قبل از فعالیت ورزشی یا کار شدید، بدن خود را گرم کنید تا آسیب های بعدی به وجود نیاید.
- به مقدار کافی آب بنوشید. مصرف نوشیدنی به خصوص مصرف آب کافی، قبل از فعالیت و در طول فعالیت و بعد از انجام فعالیت بسیار مهم می باشد و از کم آبی شدید بدن که سبب ایجاد گرفتگی عضلانی می شود، پیشگیری می کند.
از خستگی شدید به خصوص در هوای گرم اجتناب کنید. اگرمی توانید فعالیت های شدید خود را به بعد از گرمای شدید روز موکول کنید
- موادغذایی سرشار از منیزیم و کلسیم را در برنامه غذایی روزانه خود بگنجانید
- از مکمل های کلسیم و منیزیم استفاده کنید و با تجویز پزشک و تحت نظر او در طول بارداری از این مکمل ها استفاده کنید تا از گرفتگی عضلانی که در طول دوران بارداری اتفاق می افتد، جلوگیری کنید.
- اگر گرفتگی عضلانی در طول شب به سراغتان می آید، می توانید قبل از خواب حرکات کششی انجام دهید و یا ورزش های سبک مثل دوچرخه سواری انجام دهید تا از گرفتگی عضلانی در طول شب پیشگیری کنید.
در اغلب موارد می توان با مراقبت از خود، از گرفتگی عضلانی پیشگری کرد، اما اگر فردی اغلب اوقات دچار گرفتگی عضلانی بدون هیچ دلیلی می شود، باید نزد پزشک متخصص برود تا مشکل او را بررسی کند.