سلامت نیوز: نوشابه‌های گازدار در چند دهه گذشته یكی از محبوب‌ترین نوشیدنی‌ها در ایران بویژه در میان نسل جوان تبدیل شده و گاهی كمتر سفره‌ای بدون آن پهن می‌شود، در حالی كه برخی كارشناسان سلامت، نوشابه گازدار خوشمزه را سم مهلك نام گذاشته‌اند.
آخرین بررسی‌ها نشان می‌دهد حداقل 50 درصد مردم به طور مستمر نوشابه مصرف می‌كنند و كشور ما در سرانه مصرف نوشابه‌های گازدار، مقام اول را در جهان به خود اختصاص داده است. اما از آنجا كه بسیاری از بیماری‌های قلبی - عروقی، دیابت، فشار خون و... حاصل مصرف این‌گونه نوشابه‌هاست، استفاده بیش از حد آن نگران‌كننده است. كارشناسان معتقدند: مقابله با نوشابه نیاز به فرهنگسازی و عرضه جانشین‌های مناسب دارد. این واقعیت كه بخش بزرگی از مخاطبان و مشتریان نوشابه را كودكان و نوجوانان تشكیل میدهند، كار را برای متولیان بهداشت سخت می‌كند. نوشابه ظاهر فریبنده و جذابی دارد و تبلیغات آن، بخصوص تبلیغات تلویزیونی آن، كودك و نوجوان را به سمت مصرف سوق می‌دهد، متاسفانه بسیاری از والدین هم تحت تاثیر تبلیغات قرار می‌گیرند و می‌اندیشند اگر كالایی مضر باشد، اجازه تبلیغ تلویزیونی نخواهد داشت و همچنان به مصرف نوشابه ادامه میدهند.
مصوبه فراموش شده
چند سال قبل شورای عالی سلامت مصوبه‌ای را در مورد ممنوعیت توزیع نوشابه در ادارات و اماكن دولتی به تصویب رساند كه براساس آن، همه سازمان‌ها و ادارات دولتی موظف شدند از توزیع نوشابه‌های گازدار در غذاخوری‌ها و جلسات خودداری كرده و به جای آن در مواقع لزوم از آب، دوغ‌های بدون گاز و كم نمك و آبمیوه یا یك نوع میوه استفاده كنند.
سال‌ها از تصویب این مصوبه می‌گذرد و همچنان نوشابه در بسیاری از ادارات و سازمان‌های دولتی توزیع می‌شود و متاسفانه در چند سال اخیر مصرف نوشابه‌ها نه تنها كاهش نیافته بلكه نزدیك به 15 درصد هم رشد كرده است.
مصرف بالای نوشابه در میان ایرانیان
چندی پیش، مجید حاجی فرجی رئیس انستیتو تحقیقات تغذیه و صنایع غذایی كشور در مصاحبه با فارس گفته بود هر ایرانی سالانه 42 لیتر نوشابه مصرف می‌كند؛ در حالی كه میزان متوسط مصرف جهانی نوشابه برای هر فرد 15 لیتر است.
به گفته او؛ ایرانیان زیاد نوشابه مصرف می‌كنند كه موجب چاقی آنها می‌شود؛ به طوری كه برخی افراد روزانه بیش از 2 لیوان نوشابه مصرف می‌كنند.
رئیس انستیتوی تحقیقات تغذیه و صنایع غذایی كشور اضافه كرد: هر لیوان نوشابه معادل 10 قاشق شكر و حدود 250 كیلوكالری انرژی دارد و اگر كسی 3 بطری نوشابه مصرف كند، مانند مصرف یك وعده غذایی كامل است ولی اغلب افراد كالری نوشابه را حساب نمی‌كنند. وی افزود: نوشابه سرشار از گاز دی‌اكسید كربن است و مصرف آن موجب اضطراب، تپش قلب و سردرد می‌شود. افرادی كه سالم هستند و نوشابه مصرف می‌كنند، به دلیل این كه قند خون ناگهان بالا می‌رود و بدن انسولین ترشح می‌كند، موجب افت قند خون كاذب در آنان می‌شود و سردرد و گیجی، تاری دید و كاهش یادگیری از نشانه‌های افت قند خون در افراد است. او اضافه كرد: افت قند خون خلق و خوی افراد را تغییر می‌دهد و توصیه می‌شود برای پیشگیری از افت قند خون از خشكبارهایی مانند خرما، توت و كشمش استفاده شود.
بیگانه‌پرستی در مصرف نوشابه
دكتر مسعود كیمیاگر، متخصص تغذیه نیز در این باره كه چرا در دنیا بخصوص ایران، خوراكی‌های مضر اجازه تبلیغات دارند، می‌گوید: مصرف بیش از حد نوشابه در جامعه ما به فرهنگ ما باز می‌گردد كه همیشه مشتاق و واله كالاهایی هستیم كه از كشورهای دیگر تهیه شده‌اند و همیشه می‌پنداریم چون آنان از این كالا، غذا و نوشابه استفاده می‌كنند، پس بهترین است و ما باید در خوردن آن از آنان پیشی بگیریم.
او می‌افزاید: برای رهایی از بیگانه پرستی باید فرهنگسازی شود، باید جامعه‌شناسان راهكارهای خاصی اتخاذ كنند تا بتدریج این فرهنگ مذموم از بین برود زیرا كشور ما با تاریخ و فرهنگی طولانی نباید مقلد كشورهای دیگر باشد. این متخصص تغذیه با بیان این مطلب كه نوشابه برای سازندگان منفعت زیادی دارد، می‌گوید: هزینه ساخت یك نوشابه را اگر یك تومان در نظر بگیریم، سازنده آن را به بیش از 10 تومان می‌فروشد و سود زیاد آن باعث می‌شود به تبلیغات نوشابه، زیاد پرداخته شود.
او یادآوری می‌كند: جلسات زیادی با مسوولان وزارت بهداشت داشته‌ایم و مضرات نوشابه را بارها و بارها به آنان متذكر شده‌ایم اما متاسفانه پول، زور بیشتری دارد و ما حریف آن نمی‌شویم. واقعیت این است كه ما نمی‌توانیم یكشبه مصرف نوشابه را ممنوع كنیم، باید فرهنگ این مساله در جامعه جا بیفتد تا خود مردم كمتر مصرف كنند.
او می‌گوید: باید فرهنگ‌پذیری را از مدارس شروع كنیم و برنامه‌های آموزشی دقیقی تهیه كنیم تا مردم با مضرات نوشابه آشنا شوند، متاسفانه آموزش‌های ما میكروفنی است، به این صورت كه شخصی جلوی میكروفن یك ساعت صحبت می‌كند بعد تمام می‌شود و طبعا این صحبت كردن‌ها هم مفید نیستند اما ادامه نمی‌یابند. این متخصص تغذیه درباره مضرات نوشابه یادآوری می‌كند: نوشابه‌ها قند بی‌خاصیت و كالری توخالی‌اند، یك لیوان نوشابه حدود 100 كیلوكالری به بدن می‌رساند، در حالی كه ما سیر نمی‌شویم و فقط احساس سیری می‌كنیم. نوشابه با این كه انرژی می‌رساند، سلول‌ها را سیر نمی‌كند و فاقد مواد مغذی است و مانع جذب كلسیم می‌شود و گاز موجود در آن برای دستگاه گوارش بسیار مضر است، بخصوص این كه مدام مصرف شود.
نوشابه؛ نوشیدنی در دسترس
دكتر ایرج خسرونیا، رئیس انجمن پزشكان داخلی ایران درباره مصرف نوشابه می‌گوید: در حال حاضر نوشابه‌ها براحتی در دسترس افراد جامعه وجود دارد، حتی بررسی‌ها نشان می‌دهد در روستاها و نقاط دوردست هم مردم از نوشابه استفاده می‌كنند.
این پزشك متخصص تاكید می‌كند آنقدر كه نوشابه در دسترس مردم هست، شیر و لبنیات نیست و فرهنگ غلطی كه در جامعه ما طی این سال‌ها جاافتاده است، استفاده از غذاهای آماده نوشابه‌هاست كه متاسفانه آمار استفاده از آن، روز به روز در حال گسترش است. رسانه‌های گروهی هم به جای این كه از مضرات آنها بگویند، هر روز تبلیغات‌شان را قوی‌تر می‌كنند.
نكته: هر ایرانی سالانه 42 لیتر نوشابه مصرف می‌كند در حالی كه میزان متوسط مصرف جهانی نوشابه برای هر فرد 15 لیتر است
خسرونیا در مورد مضرات نوشابه توضیح می‌دهد: كالری یك نوشابه با یك پرس چلوكباب برابری می‌كند، شخصی كه یك لیوان نوشابه می‌خورد، باید یك ساعت بدود تا اثر آن را خنثی كند. پوكی استخوان مهم‌ترین عارضه استفاده از نوشابه‌هاست كه متاسفانه آمار مبتلایان به این بیماری در حال ازدیاد بوده و بیشتر از استاندارد جهانی است، نفخ شدید شكم و دستگاه گوارش عارضه بعدی است كه با بالا آمدن شكم و چاقی كاذب، خود را نشان می‌دهد. در نهایت خوردن نوشابه به خاطر كالری زیادی كه وارد بدن می‌كند، باعث بالا رفتن قند خون و دیابت، تنگی عروق قلب (انسداد رگ‌های قلب) و چاق شدن می‌شود.
بخشنامه وزارت بهداشت روی هوا
دكتر خسرونیا در بخشنامه وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشكی در مورد ممنوعیت استفاده از مصرف نوشابه‌های گازدار در وزارتخانه‌ها و سازمان‌های دولتی می‌گوید: این بخشنامه به 6 سال قبل برمی‌گردد و چون وزارتخانه پیگیری خاصی در این مورد انجام نداد، به دست فراموشی سپرده شد.
وی می‌افزاید: بخشنامه كردن و هر روز اطلاعیه‌ای صادر كردن، سلامت را به جامعه بازنمی‌گرداند و دردی را هم دوا نمی‌كند. مسوولان باید عوارض نوشابه‌هارا جدی بگیرند، وسایل ارتباط جمعی باید سلامت مردم را در اولویت كارهایشان قرار دهند و عوارض آن را به مردم گوشزد كنند. نه این كه هر از چند گاهی بخشنامه‌ای صادر شود و فردا مفاد آن به فراموشی سپرده شود. باید مسوولان وزارت بهداشت، بخشنامه‌ها را پیگیری كنند. این پزشك متخصص یادآوری می‌كند: باید به‌فرهنگ غذایی قدیمی خودمان برگردیم كه بهترین نوشابه، آب، شیر و دوغ است و بهترین مواد غذایی هم لبنیات، سبزیجات و میوه‌جات است.
به دنبال یك نوشیدنی سالم
دكتر سیدعلی كشاورز، استاد گروه تغذیه و مدیر گروه تغذیه و بیوشیمی دانشگاه علوم پزشكی تهران در پاسخ به این پرسش كه چرا میزان مصرف نوشابه در كشور بالاتر از استانداردهای جهانی است، می‌گوید: نوشابه به عنوان نوشیدنی منحصر به فرد در رستوران‌ها، منازل و اماكن مختلف سر سفره مردم قرار گرفته و این عادت به مرور ایجاد شده است، چون ما جایگزین مناسب دیگری به مردم ارائه نكرده‌ایم. او با بیان این مطلب كه كیفیت آب آشامیدنی كشور پایین است، می‌افزاید: حدود یك دهه است كه دوغ صنعتی در كشور تهیه شده و تنوع پیدا كرده و امید است بتدریج به عنوان یك انتخاب سر میز غذای ایرانیان جا باز كند كه این كار نیازمند فرهنگسازی است.
كشاورز از خاطره‌ای كه در مكه داشته، یاد می‌كند و می‌گوید: چند سال قبل كه به مكه مشرف شده بودم، متوجه شدم كه به تمام حجاج 2 وعده نوشابه می‌دادند كه در مدت 30 روز حج تمتع چیزی حدود 2 كیلوگرم قند وارد بدن حجاج می‌شد و این در حالی بود كه انرژی باور نكردنی را برای آنان ایجاد می‌كرد كه در نهایت باعث چاقی حجاج و ورود مواد مضر به بدنشان می‌شد. من به عنوان متخصص تغذیه به این مساله اعتراض كردم و از سرپرست كاروان خواستم كه دوغ را جایگزین نوشابه كنند، زیرا در آنجا آب آشامیدنی‌شان قابل خوردن نبود، كه با اعتراض استادان دانشگاه تهران مواجه شدم و اكثر آنان نوشابه را به دوغ ترجیح می‌دادند. او با بیان این مطلب كه نمی‌توان یكشبه ذائقه مردم را تغییر داد، می‌گوید: استفاده از نوشابه طی سال‌های متمادی در كشور متداول شده است، از این‌رو باید به مرور زمان و آموزش مردم، دوغ را كه نوشیدنی مناسبی است، جایگزین آن كرد. مردم از مضرات نوشابه‌ها بی‌اطلاع هستند، از این‌رو بی‌حد و حساب مصرف می‌كنند و به این علت است كه در مصرف نوشابه در دنیا اول هستیم.
وی می‌افزاید: نوشابه دارای ماده‌ای به نام بنزوت بوده كه افزودنی شیمیایی مجاز است، اما بررسی‌های اخیر نشان داده است اگر این مواد شیمیایی بیش از حد به بدن برسد زمینه حساسیت و آلرژی را برای فرد مصرف‌كننده به وجود می‌آورد و به طور كلی برای بدن بسیار مضر است. نوشابه‌های سیاه همچنان كه گفتیم دارای «اسید فسفریك» هستند و این اسید مانع جذب كلسیم، آهن و عناصر معدنی می‌شود و عوارض آن در بچه‌هایی كه از این نوشابه استفاده می‌كنند، كوتاهی قد است. خانم‌هایی كه روزی یك لیوان نوشابه می‌نوشند، بعد از 35 سالگی مبتلا به پوكی استخوان می‌شوند و بررسی‌ها نشان داده است خطر پوكی استخوان در خانم‌هایی كه نوشابه مصرف می‌كنند، 3 برابر خانم‌هایی است كه نوشابه مصرف نمی‌كنند.
این متخصص تغذیه در مورد راه‌های مصرف نكردن نوشابه می‌گوید: یكی از راه‌ها، جایگزین كردن دوغ است، در حال حاضر دوغ‌ها توسط شركت‌هایی تهیه می‌شود كه از نظر ذائقه‌پذیری و طعم بسیار مناسب است. مبارزه با مصرف نوشابه در كشور نیاز به یك عزم ملی دارد و سیاستگذاران باید در این زمینه مداخله كنند وگرنه صدای متخصصان تغذیه هیچ‌گاه به گوش مردم نمی‌رسد و مردم نمی‌دانند با مصرف نوشابه دچار چه عوارض و بیماری‌هایی می‌شوند. بعضا صدا و سیما از متخصصان تغذیه دعوت می‌كند تا در برنامه‌های علمی از مضرات نوشابه‌ها صحبت كنند آنان نیز می‌پذیرند، اما این مساله كافی نیست.
این متخصص تغذیه معتقد است: اكثر كشورهای دنیا دوغ را نمی‌شناسند و از آن استفاده نمی‌كنند، این در حالی است كه امروزه این نوشیدنی صنعتی شده است و سیاستگذاران باید راهكارهایی اتخاذ كنند تا این نوشیدنی جایگزین نوشابه شود و این كار نیازمند عزمی ملی است و باید در سیاستگذاری‌ها در اولویت قرار بگیرد.